Monopoly (nghĩa là độc quyền bán hàng) là trạng thái khi mà thị trường chỉ có một người sản xuất, cung cấp sản phẩm ra thị trường và không có sản phẩm thay thế gần gũi khác. Có thể nói đây là trạng thái cực đoan của thị trường vì nó làm mất đi tính cạnh tranh, yếu tố kiên quyết để thúc đẩy quá trình phát triển kinh tế.
Các đặc trưng của Monopoly
Một thị trường trường độc quyền có thể được nhận biết qua những đặc trưng cơ bản dưới đây:
– Toàn bộ sản phẩm trên thị trường chỉ được cung ứng bởi một hãng duy nhất.
– Tất cả các sản phẩm hay hàng hóa trên thị trường độc quyền đều không có sản phẩm hàng hóa thay thế gần gũi. Nếu không có các sản phẩm thay thế này, các nhà độc quyền sẽ không còn lo ngại về vấn đề người tiêu dùng sẽ tìm được sản phẩm thay thế, khi đó nhà cung ứng độc quyền có thể định giá sản phẩm, hàng hóa cao hơn so với giá trị thực của nó.
– Thị trường độc quyền buôn bán thuần túy luôn tồn tại một rào cản lớn về vấn đề gia nhập hay rời bỏ thị trường. Rào cản gia nhập sẽ khiến cho hãng độc quyền cung ứng sẽ là nhà sản xuất chịu trách nhiệm đảm bảo cung cấp duy nhất trên thị trường. Nếu không có rào cản rút lui thì sẽ không có bất kỳ sản phẩm nào từ nhà cung cấp độc quyền đó cung cấp trên thị trường.
– Đường cầu của các đơn vị độc quyền là đường xuống dốc về phía tay phải, tuân theo quy luật cầu.
Nguyên nhân xuất hiện Monopoly
Tình trạng độc quyền xảy ra bởi nhiều nguyên nhân khác nhau. Một số nguyên nhân chủ yếu có thể kể đến như:
1. Kết quả của quá trình cạnh tranh
Quá trình cạnh tranh khốc liệt trên thị trường khiến những doanh nghiệp hoạt động kém hiệu quả, đưa ra những quyết định sai hướng sẽ bị các doanh nghiệp kinh doanh hiệu quả, có quyết định đúng đắn chiếm lĩnh thị phần. Cuối cùng là đào thải những doanh nghiệp kém ra khỏi cuộc chơi tranh giành thị phần này.
Trong tình huống xấu nhất là tất cả các doanh nghiệp cùng hoạt động trong một mảng kinh doanh đều bị đánh bại bởi một doanh nghiệp duy nhất. Việc cạnh tranh tự do sẽ giúp thị trường chỉ giữ lại trên thị trường một doanh nghiệp mạnh nhất và điều doanh nghiệp đó nhận được tất yếu là vị thế độc quyền.
2. Được nhượng quyền khai thác thị trường bởi chính phủ
Không ít nhãn hàng độc quyền phân phối sản phẩm trên thị trường nào đó là nhờ được hưởng chính sách nhượng quyền khai thác bởi chính phủ. Chẳng hạn, chính quyền tại một địa phương sẽ cho phép một doanh nghiệp duy nhất cung cấp dịch vụ nước sạch hay điện tiêu dùng trên địa phương mình.
Bên cạnh đó, một và lĩnh vực kinh tế chủ đạo của Chính phủ, Quốc gia thường cố gắng tạo điều kiện tối đa để cơ chế này có thể tồn tại tốt nhất dưới dạng độc quyền nhà nước. Không ai có thể phản đối khi ngành công nghiệp sản xuất vũ khí và quốc phòng nên chịu sự nắm giữ trực tiếp của chính phủ. Bởi điều này liên quan mật thiết đến sự an ninh lâu dài của đất nước.
3. Chế độ bản quyền đối với sáng chế, phát minh và sở hữu trí tuệ
Chế độ bản quyền, sở hữu trí tuệ là cơ chế tuyệt vời giúp bảo vệ quyền lợi của những phát minh hay sáng chế. Điều này giúp khuyến khích các nhà sáng tạo có động lực đầu tư nhiều hơn thời gian, tiền bạc cũng như thời gian của mình vào các hoạt động nghiên cứu phát triển. Từ đó góp phần nâng cao năng suất lao động cũng như đời sống tinh thần cho toàn thể xã hội.
4. Sở hữu một nguồn lực đặc biệt
Việc nắm giữ một khả năng hay nguồn lực đặc biệt nào đó sẽ giúp cho người sở hữu nắm được vị thế độc quyền cung cấp trên thị trường. Một ví dụ cụ thể như mỏ kim cương lớn nhất trên thế giới tập trung ở Nam Phi nên ở đây có một lợi thế gần như là độc quyền về việc khai thác cũng như cung cấp kim cương mà nhiều quốc gia khách không thể có.
5. Sở hữu khả năng giảm giá thành khi mở rộng sản xuất
Nhờ tính chất đặc biệt của ngành có mức lợi tức tăng dần cùng quy mô đã khiến nhiều hãng cùng cung ứng một dịch vụ.
Điều này dần trở nên không hiệu quả và hãng sản xuất nào đã có mặt trong thị trường từ trước có thể liên tục giảm giá trong quá trình mở rộng sản xuất, biến sự giảm giá này thành một hàng rào hiệu quả có khả năng ngăn cản sự xâm nhập của những nhãn hàng mới vào thị trường này. Trường hợp này còn được biết đến là độc quyền tự nhiên.
Ưu – nhược điểm của thị trường độc quyền
Ưu điểm của Monopoly
Tạo được sự ổn định về giá cả
Trong một thị trường cạnh tranh thông thường các doanh nghiệp, công ty cạnh tranh hay những lực lượng cung cầu sẽ đóng vai trò ấn định giá cả. Mức giá cả có thể tự định đoạt dựa theo nhu cầu của người bán và họ có quyền thay đổi bất kỳ lúc nào họ muốn. Giá cả của một doanh nghiệp độc quyền luôn ở mức ổn định hơn so với một thị trường cạnh tranh thông thường.
Gia tăng lợi nhuận
– Trên thực tế, hầu hết các doanh nghiệp cung cấp độc quyền thường là nguồn gốc gây ra tình trạng hạn chế cạnh tranh cũng như sự gia nhập của các người bán trên thị trường. Tuy nhiên những doanh nghiệp độc quyền có thể thể kiếm được lợi nhuận nhiều hơn. Chính vì vậy, những doanh nghiệp độc quyền chính là nguồn thu tốt cho Chính Phủ, đồng thời mang lại lợi ích cho toàn xã hội.
– Mọi nhu cầu sử dụng hàng hóa chỉ được cung cấp bởi một người bán và kết quả sẽ giúp các doanh nghiệp độc quyền thu về một lượng lợi nhuận đáng kể nhờ việc bán sản phẩm của mình trên thị trường.
Cung cấp cho cộng đồng các các tiện ích thiết yếu
– Những doanh nghiệp độc quyền thường được kiểm soát và điều hành bởi nhà nước nhằm hướng đến mục đích sản xuất tạo ra những sản phẩm, hàng hóa có sẵn cần thiết và quan trọng đối với những cơ sở công cộng hoạt động với quy mô lớn. Việc này đảm bảo cung ứng được hàng hóa cũng như các dịch vụ thiết yếu cho người dân.
– Chẳng hạn như các doanh nghiệp cung cấp tài nguyên điện – nước, phương tiện giao thông công cộng,…
Nhược điểm của Monopoly
Mang lại cho người tiêu dùng nhiều bất lợi
– Trong thị trường độc quyền, tất cả quyền cung ứng hàng hóa tại một mức giá nhất định phụ thuộc vào tay người bán, người tiêu dùng không có quyền can dự vào
– Thêm vào đó, trong thị trường này không có những lực lượng tham gia cạnh tranh nhằm kiểm soát về chất lượng cũng như giá cả hàng hóa, sản phẩm. Nên cấu trúc thị trường này sẽ gây những ảnh hưởng tiêu cực nhất định đến lợi ích của người tiêu dùng trên thị trường.
Phân biệt về giá
Những doanh nghiệp độc quyền thường tự quyết định về giá cả trên thị trường, không lo lắng sự canh tranh từ các công ty khác nên người bán thường có xu hướng tính nhiều mức giá khác nhau dành cho nhiều nhóm khách hàng tiêu dùng khác nhau. Chính điều này gây ra sự phân biệt lớn về giá cả.
Ảnh hưởng đến chất lượng hàng hóa
Trên thị trường không xuất hiện sự cạnh tranh nên một doanh nghiệp độc quyền có thể cung ứng cho thị trường sản phẩm kém chất lượng để tiết kiệm chi phí sản xuất, đồng thời thu về lợi nhuận nhiều hơn. Điều này gây ra thiệt hại không nhỏ cho người tiêu dùng.
Hành vi cạnh tranh thị trường không lành mạnh
– Sự độc quyền thông thường đều là một rào cản khá lớn đối với những doanh nghiệp mới bắt đầu gia nhập thị trường.
– Trong trường hợp độc quyền, nhằm hưởng lợi ích thông qua việc trở thành người bán duy nhất trên thị trường đồng thời tiếp tục thu về mức lợi nhuận lớn, nhiều doanh nghiệp độc quyền thường tham gia vào các hành vi thương mại không công bằng. Điều này nhằm mục đích lật đổ những đối thủ cạnh tranh trên thị trường để hoạt động kinh doanh của họ không bị ảnh hưởng.
Bất kỳ một thị trường kinh tế nào cũng đều có những ưu điểm và nhược điểm riêng của nó. Để một doanh nghiệp có thể phát triển toàn diện và luôn vững bước trên con đường kinh doanh của mình thì họ cần học hỏi thêm kiến thức và biết các gia nhập thị trường sao cho phù hợp với đặc thù doanh nghiệp.
Tạm kết Monopoly nghĩa là gì?
Monopoly (nghĩa là độc quyền bán hàng) là trạng thái khi mà thị trường chỉ có một người sản xuất, cung cấp sản phẩm ra thị trường và không có sản phẩm thay thế gần gũi khác. Có thể nói đây là trạng thái cực đoan của thị trường vì nó làm mất đi tính cạnh tranh, yếu tố kiên quyết để thúc đẩy quá trình phát triển kinh tế.